Wyrok TK w sprawie diet i ryczałtów oraz jego konsekwencje

W dniu 24 listopada 2014 roku Trybunał Konstytucyjny wydał wyrok w sprawie K11/15 dotyczące ustalenia konstytucyjności przepisów nakładających obowiązek zwrotu kosztów podróży służbowych kierowcom realizującym przewozy międzynarodowe na zasadach określonych w przepisach Kodeksu Pracy. W konsekwencji TK uznał, iż art. 21a ustawy z dnia 16 kwietnia 2004 roku w związku z art. 77(5) § 2, 3 i 5 ustawy z 26 czerwca 1974 r. – Kodeks pracy pracy są niezgodne z przepisami art. 2 Konstytucji RP. Inaczej ujmując, przepisy nakładające obowiązek zwrotu kosztów podróży służbowych (diety i ryczałty) wprowadzone przepisami ustawy o czasie pracy kierowców zostały uznane za niekonstytucyjne, zatem praktycznie można uznać, iż wracamy do stanu prawnego sprzed nowelizacji (po realizacji kwestii formalnych jak uzasadnienie wyroku i opublikowanie go w dzienniku ustaw). Przed wejściem w życie uznanych za niekonstytucyjne przepisów, wprowadzonych ustawą z dnia 12 lutego 2010 roku o zmianie ustawy o transporcie drogowym oraz o zmianie niektórych innych ustaw (Dz.U. 43 poz. 246 z 2010 roku) kwestia zwrotu kosztów podróży służbowych nie była odrębnie uregulowana dla kierowców, zatem zastosowanie miały przepisy ogólne określone w przepisach art. 77 (5) § 2, 3 i 5 Kodeksu pracy.

W odniesieniu do poprzedniego stanu prawnego warto przywołać Wyrok Sądu Najwyższego – Izba Pracy, Ubezpieczeń Społecznych i Spraw Publicznych z dnia 18 stycznia 2013 r. (II PK 144/2012) zgodnie z którym w przypadku kierowców transportu międzynarodowego ich praca za granicą nie oznaczała pracy w podróży służbowej, według stanu prawnego obowiązującego przed zmianą ustawy z 16 kwietnia 2004 r. o czasie pracy kierowców (na podstawie art. 4 pkt 1 ustawy z dnia 12 lutego 2010 r. o zmianie ustawy o transporcie drogowym) czyli przed 3 kwietnia 2010 r. Właśnie ta zmiana była określonym stanowiskiem prawodawcy na wykładnię przyjętą w uchwale z 19 listopada 2008 r., co uzasadnia stwierdzenie, że w przypadku kierowców występuje obecnie autonomiczne rozumienie podróży służbowej, którego by nie było bez szczególnej regulacji prawnej.

Reasumując wyrok TK oznacza, że w chwili obecnej podstawa prawna nakazująca wypłatę kierowcom diet i ryczałtów noclegowych na zasadach określonych w KP została uznana za niezgodną z Konstytucją. Wszelkie sprawy sądowe procedowane w chwili obecnej w komentowanym zakresie powinny zostać odroczone i zawieszone do czasu uzasadnienia wyroku oraz opublikowania w dzienniku ustaw.

Natychmiast po ogłoszeniu wyroku na wielu forach internetowych publikowane były opinie, iż przedsiębiorcy transportowi mogą mieć kolejne kłopoty z Urzędami Skarbowymi oraz ZUS-em z uwagi na fakt, iż wypłacali oparte na uchylonych przepisach należności z tyt. zwrotu kosztów podróży służbowych (które potencjalnie możnaby było teraz uznać za dochód podlegający w całości opodatkowaniu). Taka opinia nie uwzględnia jednak przepisów art. 18 par. 1 Kp, który umożliwia pracodawcom stosowanie w stosunku do pracowników regulacji bardziej korzystnych niż obowiązujące przepisy prawa. Z kolei zgodnie z art. 21 pkt 16 ustawy o podatku dochodowym od osób fizycznych wolne od podatku dochodowego są diety i inne należności za czas:
a) podróży służbowej pracownika,
b) podróży osoby niebędącej pracownikiem
– do wysokości określonej w odrębnych ustawach lub w przepisach wydanych przez ministra właściwego do spraw pracy w sprawie wysokości oraz warunków ustalania należności przysługujących pracownikowi zatrudnionemu w państwowej lub samorządowej jednostce sfery budżetowej, z tytułu podróży służbowej na obszarze kraju oraz poza granicami kraju.

Reasumując w chwili obecnej (po wyroku TK) przedsiębiorca – pracodawca może wg własnej oceny ustalić warunki zwrotu kosztów podróży służbowej i wypłacać kierowcom określone świadczenia pieniężne, jednak nie ma w tym zakresie bezwzględnego obowiązku. Do czasu wydania nowych przepisów w ustawie o czasie pracy kierowców odnośnie zasad naliczania kwot zwrotu kosztów podróży służbowych przewoźnicy mają całkowitą swobodę w umownym ustalaniu powyższych kwestii.

Odrębnym problemem pozostaje kwestia należności, które zostały już zapłacone na podstawie przepisów uznanych za niekonstytucyjne przez przewoźników kierowcom w wyniku przegranych procesów sądowych. Uznanie przez TK za niezgodny z Konstytucją przepis nie traci automatycznie mocy obowiązującej. Traci on taką moc na przyszłość w momencie publikacji w Dzienniku Ustaw. Jednakże zgodnie z art. 401 (1) Kodeksu postępowania cywilnego można żądać wznowienia postępowania zakończonego prawomocnym wyrokiem w wypadku, gdy Trybunał Konstytucyjny orzekł o niezgodności aktu normatywnego z Konstytucją, ratyfikowaną umową międzynarodową lub z ustawą, na podstawie którego zostało wydane orzeczenie.Z kolei zgodnie z art. 407 par. 2 Kpc w tej sytuacji skargę o wznowienie wnosi się w terminie trzech miesięcy od dnia wejścia w życie orzeczenia Trybunału Konstytucyjnego (opublikowania w Dz.U.). Reasumując przewoźnicy na złożenie wniosku do Sądu w celu odzyskania od kierowców całości (wraz z odsetkami) zapłaconych w drodze wyroków należności za diety bądź ryczałty noclegowe mają 3 miesiące od daty opublikowania wyroku. Złożenie skargi po tym terminie będzie skutkowało oddaleniem wniosku.